Koltuk Değnekleri, hastaların belirli bir gücü ve güvenliği yeniden kazanmasıyla kullanılabilecek bir rehabilitasyon aracıdır. Normal yüzeylerde gerekli olan hareketlerin yapılması, belirli bir egzersiz dönemi gördükten sonra merdivenlerin ya da eğimli yolların çıkılması için geliştirilmiş tipleri mevcuttur. Koltuk değneklerinin model seçimleri ve hastalara uygunluk yönüyle değerlendirilmektedir. Destek alma bölgeleri rahat olan koltuk değnekleri bireylerin aşırı güç harcamalarını engellemektedir ve bu tip kullanımlar hastaları yormamaktadır. İki tip koltuk değneği mevcuttur. Birincisi aksiler tip koltuk değnekleridir ikincisi ise ön kol destekli koltuk değnekleridir. Kanadiyen tipi koltuk değneklerinin kullanım amaçları, dengenin arttırılması ve alt ekstremitelerin yüklerinin kısmi veya tamamen azaltılmasıdır. Aksiller koltuk değneklerinin avantajları, denge ve lateral stabilitenin arttırılması, kısıtlı bir yük verilmesinin sağlanması, fonksiyonel ambulasyon yapabilmesi ve merdiven kullanabilmesinin sağlanmasıdır. Dezavantajları ise, manipülasyonun zor olması, kalabalık ortamlarda güvensiz olunması ve yanlış kullanım durumlarında sinir damar hasarlarının meydana gelmesi. Ön kol desteği bulunan koltuk değnekleri bilinen diğer adıyla kanadien tip koltuk değneklerinin avantajları, ellerin kullanılabilmesi ve merdiven inip çıkmalarda kolaylıkların yaşanmasıdır. Dezavantajları ise aksiller barı olmadığından için daha az lateral desteğin sağlanmak zorunda kalmasıdır.
Koltuk değneği ölçü ayarları, ayakta veya sert bir yerde sırt üstü uzanma pozisyonundayken alınmalıdır. Önemli olan kısım, ölçü alınacağı zaman omuz çevresi kaslarının gevşemiş ve ayakların çıplak olmasına dikkat edilmesidir. Uzanır pozisyondayken koltuk değneklerinin ölçüsünün alınmasında dikkat edilecek hususlar ise, anterior aksillar çizgisinden topukların yere değeceği uzaklık ölçülerek başlanmalıdır. Kadınlarda bireylerde 3-4 cm, erkek bireylerde ise 2,5 cm ayakkabı topuk yüksekliği eki hesaplanabilir. El tutma yerleri, eller yumruk yapılarak, trokanter major üzerlerine konarak ayarlanmalıdır. Dirsek açıları önde 150º de dolayısıyla ön kolun 30º fileksiyonda olması sağlanmalıdır. Ayakta durur pozisyondayken ise koltuk değneklerinin ölçüsü alınabilir. Bu durumlarda paralel bar içinde bulunan koltuk değneğinin ölçüsü aksillanın 5 cm altı işaretlenmelidir. Distal uç ise ayağın 5 cm laterali ve 15 cm önünde olacak şekilde ayarlanmalıdır. Dirseklerin ise bu ayarlama sırasında 20°-30° fleksiyonda durması sağlanmalıdır. Koltuk değneklerinin ölçüleri pratik bir biçimde hesaplanmak isteniyorsa o zaman hata boylarından yaklaşık 40 cm çıkarılarak koltuk değneğinin ölçüsü belirlenmelidir. Koltuk değneklerinin yaklaşık 15 cm kadar ayaklardan önde ve yanda durması sağlanmalıdır, aksilla ile koltuk değneği arasında iki parmaklık mesafe olmasında dikkat edilmelidir.
Koltuk Değneği ile Yürüyüş
- İki nokta yürüyüşü: Bacak bölgesinde güçsüzlüklerin bulunması veya denge bozuklarının
yaşanması sonucunda iki nokta yürüyüşlerinin uygulaması önerilmektedir.
- Hızlı bir yürüyüş yöntemi olmasına karşın 4 nokta yürüyüş kadar dengeli olmamaktadır. Sağ taraf koltuk değnekleriyle eşgüdümsel olarak sol ayak, diğer koltuk değnekleriyle eşgüdümsel olarak ise sağ ayak atılarak uygulanmalıdır.
- Üç nokta yürüyüşleri, tek bacağa yük verilmemesi gerektiği durumlarda kullanılan yöntemdir. Bacaklarda kırık oluşumları, ağrı deformiteleri ya da amputasyon uygulamalarının yapıldığı durumlarda kullanılması daha sağlıklıdır. Bir taraflı alt ekstremitenin kullanamaması, amputeli ya da ağrılı olan bireylerde kullanılmaktadır. Koltuk değneğinin her ikisinin birlikte öne alınması sağlanıp daha sonra sağlam ayağın atılmasının yapılması gerekmektedir.
- Dört nokta yürüyüşleri; bacaklarda güçsüzlüklerinin ya da denge bozukluklarının yaşanması durumlarında kullanılabilecek en emin ve yavaş yürüyüşlerdir. 3 nokta yürüyüşler sırasında devamlı olarak yerle temas etmelidir. Sağ koltuk değnekleri, sol ayakları diğer koltuk değnekleri ise sağ ayakları yürütmelidir.
- Kısmi yük verme yürüyüşlerinin uygulanması, bu tip yürüyüşlerde, önce koltuk değneklerinin ilerletilmesi sağlanmalıdır. Daha sonra kısmı ağırlıkların verileceği tarafla doğru ilerletilmesi sağlanmalıdır. Bu hareketler sırasında eller üzerine verilmeli, sağlam tarafın öne atıldığından emin olunmalıdır.
- Atlamalı yürüyüşlerin yapılması, tek ayak atlamalı yürüyüşlerbilinen diğer adıyla swing to her iki alt ekstremitelerde zayıflıklılarının olduğu bireyler için uygulanmaktadır. Atlamalı yürüyüşlerin uygulanmasındaki en büyük avantaj öğrenilmesinin kolay oluşu iken dezavantajı ise iyi bir üst ekstremite gücünü gerektirmesidir.
- Atlamalı yürüşlerde bireyler başlangıç için her iki ayaklarını ve koltuk değneklerini aynı hizada tutarlar. Daha sonra her iki koltuk değneğinin öne doğru ilerlemesi sağlanır ve bir ayak ileri alınan koltuk değneğinin yanına getirilir. Diğer ayak birinci ayağın yere sabitlenmesinin ardından sabitlenen ayağın yanına çekilir. Bitiş hareketlerinin ardından ise aynı hareketlere devamlılık sağlanarak ilerleme kaydedilmesi sağlanır.
- Çift ayak koltuk değneği ile atlamalı yürüyüş hareketleri ise bilinen diğer adıyla swing through, bireylerin her iki bacaklarına da tam ağırlık verilmeden yürünmesinin sağlanması istenildiğinde kullanılır. Çift atlamalı yürüyüşlerin avantajları ise: yürüme paternlerinin en hızlısı olduğundan bireylerin yürüme hızlarına rahatlıkla eşlik edebilir. Kullanım durumlarınd meydana gelebilecek dezavantajlar ise enerji tüketiminin çok fazla olması ve iyi bir üst ekstremite gücünün gerekmesidir.
- Çift ayak atlamalı yürüyüşlerin uygulanabilmesi için başlangıç pozisyonunda kolduk değneklerinin ayaklarla aynı hizaya getirilmesi sağlanmalıdır. Daha sonra her iki koltuk değneğinin ileri atılması sağlanmalıdır. Her iki ayak da koltuk değneğinin yanına alınmalıdır. Bu hareketin tekrarı ile de ilerlemenin kaydedilmesi sağlanmalıdır.
- Yürüyüş tiplerinden hangileri uygulanırsa uygulansın koltuk değnekleri koltuk değneklerinin öne atılması, vücut ağırlığının üst ektremitelere verilmesi prensiplerine dayanmaktadır. Swing to veya throgh en hızlı yürüyüş tarzlarıdır. Bu uygulamalarda önemli olan iyi bir zamanlamanın gerçekleşmesi ve dengenin kurulmasıdır.
Koltuk Değneği Kullanımlarının Temel Prensipleri
- Koltuk değneği kullanımlarında yapılması gereken ilk durum tripod pozisyonunun doğru uygulandığından emin olunmasıdır.
- Bireyler uzun süre ayakta duracakları zamanlarda tripod pozisyonunu almalıdırlar.
- Koltuk değneklerinin kullanımlarında koltuk değneklerinin yaklaşık 30 cm kadar önde tutulması sağlanmalıdır.
- Koltuk değneklerine yük verilmeden yürüme çalışmalarına dengeli duruş pozisyonlarıyla başlanmalıdır. Koltuk değneklerinin üst kısımlarının göğsün yan tarafında olması sağlanmalıdır.
- Değneklerinin alt uçlarının açık olması sağlanmalıdır. Değneklerin tutma yerlerine iyice bastırılması sağlanmalıdır. Harekete başlandığında sağlam ayağın kaldırılması sağlanmalı ve vücut değneklere doğru yükseltilmelidir. Bu pozisyona kadar tüm yürüyüş tarzları aynıdır. Bu aşamadan sonra yürüme tarzları ikiye ayrılmaktadır. Birinci yürüme şekli sağlam ayakların üzerine ve değneklerin arasına basılarak yürümedir. İkinci yürüme şekli ikinci şekil yürüme tiplerinde ise değneklerin 30 cm ilerisine basılarak yürüme sağlanmaktadır. Her iki şekilde de sağlam dizin hafifçe bükülmesi sağlanır.
- Yürüyüş prensiplerinden ikincisi diğer yürüme tipine göre daha zordur ve pratiklik gerektirdiğinden alışma süreci biraz uzun olabilmektedir. Ancak bu zorlukların yanında birim adımla alınan yol daha uzundur ve uzun süre uygulandığında daha az yorucu olmaktadır.
- Yeni adımlara başlanırken koltuk değnekleri ileri ve dışarı doğru hareket ettirilmelidir. Bu şekilde başlanılan hareketlerin daha güvenli ve pratik olduğu unutulmamalıdır.
Koltuk Değneği İle Merdiven Çıkma
- Trabzanların sıkıca tutulması sağlanır
- Her iki koltuk değneği ise diğer el ile alınır
- Ağrılık trabzan ve koltuk değnekleri arasında dengelenerek değneklere biraz yük verilmesi sağlanır.
- İlk adımın sağlam ayak ile atılması sağlanır
- Dengenin korunması sağlanarak diğer ayağın sağlam ayağın yanına aşınması sağlanır
- Sağlam diz düzeltilerek vücut ağırlığının kaldırılması sağlanır
- Bu hareketlerin hepsi merdiven basamaklarının her biri için tekrar uygulanır. Böylece güvenli bir biçimde merdivenden bireylerin merdiven çıkmaları sağlanmış olur.
- Merdiven çıkma uygulamalarının aynılarının sağlam ayaklı ilerleme profili merdiven inmeler için de uygulanabilmektedir.