Engelli Bireyler İçin Egzersizin Önemi

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tanımına göre sağlık; fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan tam bir iyilik halidir. Sağlık deformasyonlarını sırasıyla hastalıklar, yetersizlikler, sakatlanmalar ve engellilik olarak tanımlanan bozukluklar izlemektedir.

• Yetersizlik (Impairment): Psikolojik, fizyolojik ya da anatomik yapıların fonksiyon kayıpları yaşaması veya normal standartlardan sapması durumlarıdır. Organ düzeylerindeki bozukluklar ifade etmek için kullanılmaktadır.
• Özürlülük (Disability): Sağlık bozulmalarının sonucunda meydana gelen yetersizlikten dolayı herhangi bir yetenek fonksiyonunun normal kabul edilen bir bireylere göre azalması veya tamamen kaybedilmesi durumudur. Bireysel düzeydeki bozuklukların ifade edilmesinde kullanılır.
• Engellilik (Handicap): Yetersizlik ve herhangi bir özür nedeniyle bireylerin yaş, cins, sosyal ve kültürel konumlarına göre normal kabul edilen yaşantılarının yerine getirilememesi durumudur.

Yetersizlikler, organ düzeyinde; sakatlıklar, bireysel düzeyde; engellilik ise bireylerin sosyal çevre ile uyumundaki problemleri anlatan deformasyonlardır. Fiziksel bir engeli mevcut olmayan bireyler, alış veriş yapmak, duş almak, tuvalete oturup kalkmak ya da sosyal etkinliklerde bulunmak (sinemaya ya da bir misafirliğe gitmek vb.) gibi fonksiyonlar için ayrıca bir kuvvet geliştirmeye ihtiyaç duymamaktadır. Oysa fiziksel engelli bireyler, egzersiz programlarının etkileri ile bu fonksiyonları başkalarına bağlı kalmadan yapabilecek duruma gelebilmektedir. Bu da onların kendilerine olan güvenlerini arttıracak ve topluma daha üretken bireyler olarak katılmalarını sağlayacaktır. Engel ya da engellilik genel itibariyle iki çeşit olarak bilinmektedir. Bireylerin kendi özel ihtiyaçlarının (yemek, tuvalet vb.) karşılanabilmesi konusunda yeterliliği bulunan engellilere hafif engelli, özel ihtiyaçlarını (yemek, tuvalet vb.) başkalarının yardımıyla ya da yaşamsal ihtiyaçlarını tamamen başkalarının yardımıyla karşılayabilecek engellilere de ağır engelli denilmektedir.  Engelliler farklı şekillerde tanımlanarak kategorize edilmektedir. Bu kategoriler şu şekildedir;

• Fiziksel Engeli Bulunanlar: Mobilite deformasyonları, Solunum problemleri
• Duyusal Engeli Bulunanlar: Görme bozuklukları, İşitme deformiteleri
• Zihinsel Engeli Bulunanlar: Duygusal problemler, Sosyal deformasyonlar
• Kavramaya ait engeli Bulunanlar: Öğrenme bozuklukları, Dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri

Engelli Bireylerin Egzersizlerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler 

• Engelli bireylere hangi tür egzersizlerin yaptırılacağına ve hangi tür egzersizlerden uzak durulacağına hastaların hekimleri ve fizyoterapistleri karar vermelidir.
• Egzersiz yapılacak yerde engelli bireylerin güvenliği için tutunacak yerlerin olmasına dikkat edilmelidir.
• Takılmalara ya da düşmelere sebep olabilecek engellerin varsa kaldırılmasına dikkat edilmelidir.
• Engelli bireylerin bacaklarında sakatlık kısmi ise masaj uygulamalarına, kuvvet egzersizlerine ve koordinasyon egzersizlerine ağırlık verilmeli bunun yanında yürüme güçlendirilme çalışmalarına başlanmalıdır.
• Spor salonlarında ve klinik bürolarda, engelli bireyler düşünülerek tuvaletlerin egzersizin yapılacak alanlara yakın yapılması ve tuvaletlerde en az bir bölümün engelli bireyler için ayrılmasına özen gösterilmelidir.
• Fiziksel engeli bulunan bireylere egzersiz programları uygulanırken basınç yarası olup olmadığına dikkat edilmelidir.
• Tekerlekli sandalye kullanan bireyler egzersiz yapılacak alana ya da tersi durumlarda engelli bireyler aktarırken mümkün olduğunca iki kişi olmaya özen gösterilmelidir.
• Özellikle tekerli sandalye kullanan bireyler aşırı üst vücut çalıştırmaktan kaçınmalıdır. Kollar sürekli sandalyede çalışacağından oynatılabilen bütün omurga ve bacak kasları çalıştırmaya gayret edilmelidir. (Eğilmeler doğrulmalar zor olur, beden sağa ve sola çevrilemez, diz çekmeler vb.)
• Engelli bireylerin gelişimi not edilmelidir. Özellikle MS (merkezi sinir sistemi hastalıklar) gibi ilerleme gösterebilen deformasyonlarda bu durum oldukça önemlidir.
• Asimetrik farklılıklara mümkün olduğunca dikkat Bir bölüm diğerine göre daha zayıf ise her iki bölüm ayrı ayrı ve dayanabileceği ağırlıkla çalıştırılmalıdır.
• Spastik (kasılı kalmış) kaslar göz önünde bulundurulmalı, esneme egzersizleri de programa dahil edilmelidir.
• Egzersiz uygulamalarında eğlence ve motivasyon ön planda tutulmalıdır. Engelli bireylerin sevdiği türden egzersizler tercih edilmelidir.
• Engelli bireyler, direnç egzersizlerini uygularken kendi vücut ağırlıklarını kullanmalıdır özellikle kendi vücut ağırlıklarını kullanması tercih edilmelidir.
• Başlangıç için engelli bireylerin yalnızca bir kol ya da bacağı sandalyeden kaldırmaları 5 ila 10 saniye bekletmesi yeterli olacaktır. Zaman içinde duvar statik dirençlerine, lastik bandajlara, egzersiz toplarına ve küçük ağırlıklara geçilmelidir.
• Engelli bireylerin kavrama kuvveti çok az olduğunda ise bir ağırlık eldiveni kullanması sağlanarak egzersiz için durumun daha çok yardımcı olması sağlanmalıdır.
• Özellikle felç olan ya da omurilik deformasyonları olan bireyler varsa sık sık tansiyonu ölçümü yapılmalıdır.
• Özellikle tekerlekli sandalyeleri uzun süre kullanan bireyler için omuz dışa rotasyon egzersizleri ve çekme egzersizleri dengeleyici olacak şekilde uygulanmalıdır. Özellik uygulamaları yapılarak hastalara yardımcı olunmalıdır.
• Egzersiz yapılacak yerlerde, fiziksel hareket rahatlıkları için bir yakınının ya da gözlemcinin bulunması daha uygun olacaktır.
• Fiziksel engellerin (mevcutluğu durumunda) tekerlekli sandalye egzersizleri başlamadan önce muhakkak tekerlek kilitleri, bunlar mevcut değilse ağırlık plakaları sabitlenmelidir.
• Ev için tasarlanan küçük trambolinlerde (sıçrama bezleri) yapılan dikkatli denge ve zamanla ufak sıçrama egzersizleri genel itibariyle denge, kuvvet ve lenfatik sistem için faydalı olmaktadır.
• Geleneksel yoga, doğru yapılacak plates ve postür düzeltecek egzersizlerin engellinin nefes çalışmalarına da faydası olacağı bilinmeli ve bu doğrultuda egzersizuygulanmalıdır.

Çalışma Sırasında Dikkat Etmesi Gereken Noktalar 

• Sırt daima dik tutularak egzersiz devam ettirilmelidir.
• Bacaklar bükülü olmalı ve açık çalışılmalıdır.
• Kaslar vücut mekaniklerine uygun kullanılmalıdır.
• Çalışma yükseklikleri ayarlanmalıdır.
• Hastalar, yaşlı ve engelli bireyler durumlarına, kilolarına göre gerektiğinde iki veya daha fazla kişi ile kaldırılmalıdır.
• İki veya daha fazla birey ile çalışırken mutlaka komut verilerek çalışmalıdır,
• Kısa süreli taşımalarda kaldırırken nefes alınmalıdır.
• Bireyler taşınırken tutulmalıdır, hastalar uygun yere bırakılmalı nefes verilmelidir.
• Uzun süreli taşımalarda, düzenli nefes alıp verilmesi sağlanmalıdır.

Engelli Bireylere Egzersizlerin Faydaları

• Bireylerin yaşam kalitelerini arttırmaya ve geliştirmeye yardımcı olmaktadır.
• Fiziksel performansı gelişimi sağlanır.
• Kalp hastalıkları riskleri azalır.
• Yüksek tansiyon riski azalır veya ilerlemesi azaltılmış olur.
• Kandaki iyi kolesterolün (HDL) artışı sağlanır.
• Çabuk yorulmalar ve dolayısıyla kanda laktik asit birikimlerinin erken oluşmasını engellenir.
• Akciğer kapasiteleri arttırarak, oksijenlerin akciğerlerden kana geçebilme kabiliyeti arttırılmış olur.
• Stresten korunmaya ve kurtulmaya yardımcı olmaktadır.
• Engelli bireylerde şeker hastalığının gelişme riskini azaltılmış olur.
• Eklem deformasyonlarından dolayı, eklemlerin bozulma oranları yavaşlatılır.
• Bireylerin bağışıklık sistemleri güçlendirir.
• Kemik erimeleri risklerinin gelişmesi azaltılmış olur.
• Bireylerin zihinsel uyanıklıkları artırılmış olur.
• Kilo koruması veya kilo verilmesine yardımcı olur.
• Sağlık harcamalarının ve ilaç kullanımlarının azalmasına yardımcı olur.
• Denge ve koordinasyonların gelişmesinde etkili olur.
• Kas gücünün arttırılması sağlanır.
• İyi bir fiziksel görünüşün elde edilmesi sağlanır.
• Güven duygusunda artışlar gözlemlenir.
• Yeni bireylerle tanışmalar sağlanır ve yeni arkadaşlar edinmeye yardımcı olur.