Tedaviler

Amputasyonlar

Amputasyon; çeşitli nedenlerden dolayı beslenmesi durmuş ya da engellenmiş, hastalık taşımakta olan, fonksiyon kayıplarına yol açan bir ekstremite parçasının kemiğiyle beraber durumuna göre bir kısmının veya tamamının cerrahi girişim ile vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Amputasyon işleminin temel amacı; hasta dokuların uzaklaştırılması, kalan ekstremitenin dolaşımının sağlanması, ağrının durdurulması, fonksiyonel protez kullanılması için imkan sağlayacak iyi bir güdüğün oluşturulmasıdır. Amputasyon uygulaması, damar hastalıklarında, çeşitli travmalarda, osteomiyelitlerde, kas ve iskelet sistemindeki malign tümörlerinde, konjenital ekstremite anomalilerinde, sinir zedelenmelerinde bu gibi deformasyonlarda yapılabilir. Amputasyon uygulamasında dikkat edilmesi gereken durumlar şu şekildedir;

  • Ekstremite uzunluğunun olabildiğince korunması
  • Ekstremitenin geri kalan kısmının olabildiğince hızlı iyileşmesini sağlayarak protez kullanılmasına başlamak gerekmektedir.
  • Mümkün olduğunca eklemler korunmaya çalışılmalıdır.

Ampute uygulamasına gidilen ekstremitenin bedende kalan parçasına “güdük” ya da “kök” denilmektedir. Amputasyon işleminden sonra bölgeye uygulanabilecek iki tip pansuman vardır. Bunlar yumuşak pansuman ve sert pansumanlardır. Yumuşak pansuman uygulaması, ameliyatlı ekstremitenin gözlenildiği zaman kullanılmaktadır, değişmesi, yenilenmesi ve yara kontrolü kolay olduğundan bu dönemde tercih edilir. Sert pansuman ise genellikle kontraktür oluşumunun engellenmesi, önlenmesi, ağrıların ciddi boyutlara ulaşması durumunda ağrı kontrolü için ve yumuşak dokunun desteklenmesi için kullanılmaktadır. Basınçlı pansuman ameliyattan hemen sonra uygulanmaktadır. Amputasyonlar Açık (giyotin tipi) amputasyon ve kapalı (flep) amputasyon olmak üzere iki tiptir. Bunlar;

  • Açık (giyotin tipi) Amputasyon: Enfeksiyon gelişen durumlarda uygulanmaktadır. Ampute edilecek ekstremitenin enfeksiyonu tedavi edilinceye kadar deri ile kapatılması sağlanmamaktadır. Amputasyon sonrasında ise hastalar, yatak istirahatine alınmalı ve hastalara antibiyotik verilmelidir. Enfeksiyon tedavi edildikten sonra yarada iyileşmenin gerçekleştiğinden emin olunur ve amputasyon kökü ikinci bir cerrahi girişim uygulanarak kapatılır.
  •  Kapalı (flep) Amputasyon: Bu tür amputasyonlarda ise hekim, kökü deri flebiyle kapatmaktadır. Enfeksiyon oluşumu meydana gelmemişse genellikle kapalı amputasyon uygulanır. Yaraların iyileşmesinin kolaylaştırılması için ise insizyon yerine küçük bir dren uygulanabilir.

Amputasyon Uygulanacak Hastaların Bakımı

  • Amputasyon uygulamasına gidilecek olan hastanın rehabilitasyon süreci preoperatif dönemde başlamaktadır. Yapılacak olan cerrahi girişim ve sonrasında uygulanacak rehabilitasyon programı hakkında hasta bilgilendirilmesi yapılmalıdır. Hasta veya ailesinden cerrahi girişim için imzalı onay belgesi alınmalıdır.
  • Amputasyon uygulanacak hasta fiziksel olarak uygulamaya hazırlanmalı.
  • Cerrahi girişim öncesi hastanın yaşam bulguları alınarak değerlendirilmelşdir. (Sinirleri, damarları ve fonksiyonel durumları)
  • Hastaların sıvı elektrolit dengeleri sağlanmalıdır.
  • Hastaların mevcut olan fonksiyonel durumları belirlenirken deformasyonlardan etkilenmeyen ekstremitelerin de dolaşım durumları ve fonksiyonları izlenmelidir.
  • Hastanın beslenme durumları değerlendirilerek, yara iyileşmeleri için yeterli protein ve vitaminleri içerecek dengeli bir diyet programı da hazırlanmalıdır.
  • Hastaların kronik hastalıkları (diabetes mellitus vb.) ve enfeksiyonel durumları (osteomiyelit vb.) varsa gerekli tedavi uygulanarak en uygun bakım verilmelidir.
  • Kan transfüzyonu yapılmış hastalarda transfüzyon komplikasyonları oluşup oluşmaması yönünden hastalar takip edilmelidir.
  • Hastaların amputasyon sonrasına hazırlanması amacıyla fizyoterapistlerle  egzersiz çalışmaları başlatılmalıdır.
  • Protez ile yürüme çalışmalarında hasta fiziksel olarak hazırlanarak rezidüel ekstremitenin bakımları hakkında eğitilmelidir.
  • Hastaların ameliyat sonrası durumları düşünülmeli ve tehlikelerden korunacak şekilde çevresinin düzenlenmesi gerekmektedir.
  • Hastaların protezler, tekerlekli sandalyeler, koltuk değnekleri gibi yardımcı aparatlar kullanması gerekiyorsa bunların temin edilmesi ve eğitimi için sosyal hizmet birimi ile iş birliği yapılarak hastalara yardımcı olunmalıdır.
  • Hastalar gerek fizyolojik gerekse psikolojik yönden amputasyon sonrası dönem için hazırlanmalıdır.

Hastanın Psikolojik Hazırlığı

Amputasyon işlemi travmatik bir uygulamadır ve bireylerin bu travmayı algılama ve travma ile başa çıkabilmek için gösterecekleri tepkiler farklı olabilmektedir. Hastaların yaşayacakları öfkelenme, yas, pişmanlıklar, belirsizlikler ve buna benzer birçok duygu kimileri için geçici olabilmekle birlikte kimi hastalar için psikolojik yaklaşım gerektirmektedir. Bu nedenle bu tür tepkilerin olabileceği ampute edilen hastalar, aileleri, yakın çevreleri ve sağlık ekibi tarafından bilinmeli ve hazırlıklı olunması gerekmektedir. Rehabilitasyon ekibinin (cerrahlar, protez-ortez, fizyoterapistler, hemşireler, psikologlar vb.) hastaların fiziksel bakımlarıyla ilgilenmenin yanında psikolojik destek sağlamaları da bu sürecin bir aşamasıdır. Rehabilitasyon sürecinin iyi geçmesi ve tedavinin olumlu sonuçlanabilmesi için oldukça önemlidir. Bilhassa fizyoterapistlerin bu süreçte verdiği egzersizlerle ve bu egzersizlerin bireylere olan faydalarının anlatılmasıyla hastalara destek olması gerekmektedir. Beden bütünlüğünün kaybı, yakınlarını kaybetme ve işini kaybetme gibi korkuları olan hastaların bu korkularıyla baş edebilmesi ve amputasyon işlemine uyum sağlaması için tüm sağlık personelleri hastalara yardımcı olmalıdır. Amputasyon girişiminden sonra gelişebilecek olan fantom ekstremite hisleri (ampute edilen ekstremitenin hala var olması hissi) için hastaların hazırlanması gerekmektedir. Bu tür durumlarda aynı süreci geçirmiş ve şuan uyum sağlamış başka bireylerle hastaların tanıştırılması rahatlatıcı olabilir.

Amputasyon Sonrası Hasta Bakımı

Cerrahi girişim sonrasında gerçekleştirilecek olan bakımın temel amacı; hastaların genel sağlık durumlarının iyi olmasının sağlanması, amputasyon kökünün proteze en şekilde uymasın sağlaması ve amputasyon nedeniyle meydana gelebilecek foksiyonel, sosyal ve psikolojik deformasyonların giderilmesidir.

  • Ameliyat sonrasında hastaların bilinç kontrolü yapılmalıdır. Bunların yanında yaşam bulguları kontrol edilmeli, hastaya postoperatif bakım verilmesi sağlanmalıdır.
  • Hastaların ağrı problemleri olacağından hekim istemine bağlı analjezikler verilmesi sağlanmalıdır.
  • Hastalarda fantom ekstremite hisleri mevcutsa psikolojik destek verilerek ekstremite yokluğuna alıştırılmalıdır. Bu durumu kabullenemeyen bireyler kesik olan ekstremite hala varmış gibi düşüneceğinden ayağa kalkıp düşmeler yaşayabilir bu durum ise travmalara neden olabilir. Hasta bu yönüyle izlenerek hasta için güvenlik önlemlerinin alınması sağlanmalıdır.
  • Geriye kalan kök özenle tutulmalıdır. Pansuman yapıldığında asepsiye dikkat edilmeli ve kök pansumanlarında kanamaların ve enfeksiyonların takibi sağlanmalıdır.
  • Protez uyumluluğunun sağlanması için kökün şekillendirilmesi oldukça önemlidir gerektiğinde kök elastik bandajla sarılabilmektedir. Bandaj kullanımlarında bandajın sıkılığı kontrol altına alınmalıdır.
  • Cerrahi girişim sonrasında kök bir süre yüksek seviyede tutulmalıdır.
  • Kalçada ve dizlerde meydana gelebilecek kontraktürlerin önlenmesi için hastaların pozisyonu belirli aralıklarla değiştirilmeli ve bu değişim süresi atlatılmamalıdır. Hastalar bir yandan diğer yana dönmeli ve hastalara aralıklarla prone pozisyonu verilmeli kesinlikle ihmal edilmemelidir.
  • Cerrahi girişim sonrasında eklem egzersizleri en erken (ameliyatın 2. günü) başlatılmalıdır. Kökün hiperekstansiyon, üst ekstremitenin güç kazanmasını sağlayacak (ROM), kontraktür gelişimini önleyici egzersizlerin düzenli yapılması sağlanmalıdır.
  • Hastalara tekerlekli sandalye kullanımı, koltuk değnekleri aracılığıyla yürüme konularında yardımcı olunarak, güvenlik konuları ile ilgili (basamaklar, kapılar,ıslak zeminler gibi) gerekli bilgiler verilmelidir.
  • Pozisyon değişimleri esnasında hastaların düşmeleri engellenmelidir.
  • Üst ekstremite amputasyonlarında olan hastaya günlük yaşam aktivitelerininin tek kolla nasıl yapılacağı konusunda gerekli eğitimin verilmesi gerekmektedir.
  • Amputasyondan girişimi sonrasında kanamalar, hematom, eklem kontraktürü, cilt komplikasyonları, fantom ekstremite hisleri ve ağrıları, nöroma (sinir hücrelerine yerleşmiş benign tümör), kemik ucu büyümeleri vb komplikasyonlar gelişebilmektedir. Bu tür durumlar için hasta takibinin bırakılmaması sağlanmalıdır.

Kök ve Protez Bakımı

  • Kök ve protez bakımları hakkında hastalara ve hasta yakınlarına mutlaka çeşitli eğitimler verilmelidir.
  • Hastalara ekstremite masajları öğretilerek uygulamaları sağlanmalıdır.
  • Hemşireler ve fizyoterapistler tarafından hastalar taburcu edilmeden bakım süreci aktif katılımları sağlanmalıdır.
  • Kök her gün meydana gelebilecek kızarıklıklar, oluşabilecek yaralar vb yönlerden gözlenmelidir. Kök için hastalara ve hasta yakınlarına cilt bakımı eğitimi verilmelidir.
  • Kök üzerine yara bantları /flaster yapıştırılmamalı bu konuda hasta ve aileleri uyarılmalıdır.
  • Kök mutlaka her gün sabunla yıkanmalıdır ve kurulanması sağlanmalıdır.
  • Hastalara yataktan kalktıkları anda derhal protez takılmalı ve gün boyunca çıkarılmaması sağlanmalıdır.
  • Hastaların fizyoterapistlerce verilen egzersizleri düzenli yapması sağlanmalıdır.
  • Protezler yılda 1 defa protez uzmanlarınca kontrol edilmelidir. Protezlerin üzerinde mekanik değişimler yapılmamalıdır. Protezler hastaların genel aktivitelerine özel ayarlanmalıdır.
  • Mutlaka her gün ıslak ve sabunlu bir bez yardımıyla protezin yerleştirildiği baş kısım içi ve dışı temizlenmelidir. Ayrıca protez ıslak bezle silinmeli ve kurulanmalıdır.

Tepkiniz ne?

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir